W najnowszym numerze Przeglądu Sądowego (2023, nr 7-8, s. 7 -20) ukazał się artykuł mojego autorstwa pt. Prawda jako wartość sprawiedliwego procesu.
Jest to przedruk artykułu opublikowanego w: Prawda w postępowaniu cywilnym. Quid est veritas? pod red. M. Strus-Wołos, M. Wieczorek nakładem Wydawnictwa UTH w Radomiu, Radom 2022.
Abstrakt:
Prawda jest wartością, a jednocześnie fundamentalną kategorią cywilnego prawa procesowego. Bazuje na przeświadczeniu i oczekiwaniu, by podstawą każdego orzeczenia rozstrzygającego sprawę cywilną co do meritum były prawdziwe ustalenia, czyli ustalenia faktów zgodne z rzeczywistością. Celem każdego procesu było, jest i być powinno wykrycie prawdy. Prawda stanowi dogmatyczny fundament procesu cywilnego. Zagadnienie prawdy w sądowym postępowaniu cywilnym nie funkcjonuje w próżni ani w oderwaniu od innych wartości i pryncypiów prawa. Pozostaje w ścisłym i nierozerwalnym związku z zasadami kontradyktoryjności, dyspozycyjności, równości broni czy formalizmu procesowego. Prawdę należy postrzegać jako jedną z zasad ze względu na jej szczególną doniosłość dla systemu prawa, ponieważ tak ujmowana zasada wyznacza kierunek działań prawodawczych, a także ukierunkowuje proces stosowania prawa. Powinnością ustawodawcy jest kreowanie norm prawnych odwołujących się do określonych wartości, a także nadawanie im znaczenia i charakteru determinowanych uwarunkowaniami społecznymi, politycznymi czy gospodarczymi. Ustawodawca, praktyka i doktryna mogą w różny sposób kształtować ciężar dochodzenia do prawdy. Ocena prawidłowości i przydatności poszczególnych rozwiązań normatywnych dokonywana jest wraz z weryfikacją zasadności lub bezzasadności powództwa.
Próba ogólnego spojrzenia na dokonujące się na przestrzeni ostatnich lat nowelizacje napawa niepokojem i skłania do krytycznej refleksji wynikającej z przekonania, a niekiedy nawet pewności, że część promowanych współcześnie rozwiązań zapewne nie wytrzyma próby czasu. Odnosi się to zwłaszcza do uregulowań, wprowadzaniu których nie towarzyszyła refleksja poświęcona roli prawdy w procesie.
The truth as a value of a fair trial
Truth is both a value and a fundamental category of civil procedural law. It relies on the conviction and expectation that any judgment resolving a civil case on its merits should be based on true findings, namely findings that reflect reality. The discovery of truth has been, is and should be the objective of every trial. Truth remains the dogmatic foundation of civil law proceedings. The issue of truth in civil proceedings in court is by no means suspended in a vacuum, or detached from other values and principles of the law. It remains closely and inextricably related to principles of adversarialism, disposition, equality of arms and procedural formalism. Truth should be perceived as one of the basic principles because of its particular significance to the system of law, because thus phrased, the principle sets the course for legislative action while guiding the process of applying the law. It is the legislator’s responsibility to create legal norms referring to specific values, and confer upon them the meaning and nature determined by social, political and economic conditions. The legislator, experience and doctrine can mould the burden of seeking the truth in various ways. The correctness and usefulness of individual normative solutions is assessed together with the review of the validity or invalidity of an action. Any attempt to take a general look at amendments to the law in the past few years creates anxiety and prompts critical reflection arising from the belief, and sometimes even certainty, that some of the solutions promoted today will in all likelihood not stand the test of time. This is especially true of legal regulations, the introduction of which was not accompanied by a reflection on the role of truth in judicial proceedings.