Skopje (Skopija, Skopie, Üsküp), stolica Macedonii Północnej, największe miasto położone nad rzeką Vardar, liczące ponad pół miliona mieszkańców. Główny ośrodek naukowy i gospodarczy kraju o złożonej historii – Skopianie zazwyczaj odwołują się do tradycji starożytnych Makedonów. Ślady osadnictwa sięgają tu epoki neolitu, a w starożytności okolice miasta znajdowały się na pograniczu Macedonii i Dardanii. W czasach rzymskich istniała tu stacja wojskowa znana jako Scupi, od której wywodzi się współczesna nazwa.
Miasto bywa oceniane przez pryzmat centralnej części utrzymanej w antycznej stylistyce, będącej efektem programu „Skopje 2014”, który miał przywrócić stolicy jej dawny blask (w 1963 r. stolicę nawiedziło trzęsienie ziemi, które zniszczyło aż 3/4 jej powierzchni). Współcześnie architektoniczny miszmasz i eklektyzm wzbudzają emocje – u jednych zachwyt i fascynację, u innych wrażenie chaosu i tandety. Koszt całego przedsięwzięcia, szacowany na kilkaset milionów euro, stał się też przedmiotem sporów politycznych i społecznych w Macedonii Północnej. Połączenie rozmachu z nutką kiczu nadaje miastu oryginalny i niepowtarzalny klimat.
Plac Macedonii – główny i największy plac stolicy (ok. 18,5 tys. m kw) położony wzdłuż głównych deptaków. Miejsce wydarzeń kulturalnych i politycznych. W 1991 r. ogłoszono na nim niepodległość Macedonii (w referendum 95% mieszkańców opowiedziało się za odłączeniem od Jugosławii).
Centralne miejsce placu zajmuje wykonany z brązu niemal piętnastometrowy pomnik Wojownika Konnego. Formalnie bez imienia – ze względu na trudne relacje z południowym sąsiadem. Wzrok Aleksandra Macedońskiego skierowany jest na wschód. Pomnik połączony z fontanną z ośmioma lwami i żołnierzami.
Kilkaset metrów dalej usytuowano pomnik Wojownika Pieszego (Filipa Macedońskiego), który uniesioną prawą ręką pozdrawia Wojownika Konnego. Symboliczne ustawienie posągu naprzeciw pomnika Aleksandra Wielkiego miało podkreślić ciągłość dynastyczną i rolę Filipa II jako twórcy potęgi Macedonii.
Obydwa pomniki, obie strony rzeki Wardar, a jednocześnie nową i starą część miasta łączy zabytkowy, uwieczniony w herbie stolicy Kamienny Most. Pochodzi z czasów osmańskich (prawdopodobnie XV w.), choć nie brakuje zwolenników tezy, że jest on starszy niemal o dziesięć stuleci. W każdym razie pełnił także dość nietypową funkcję – przeprowadzano tu egzekucje. W 1944 r. symbol miasta miał być wysadzony przez Niemców, na szczęście udało się zapobiec eksplozji.
Tuż obok współczesny Most Sztuki (z 2014 r.), na którym umieszczono 29 posągów najbardziej znanych artystów i muzyków macedońskich, a także zainstalowano latarnie z olbrzymimi kandelabrami.
Okazały gmach Muzeum Archeologicznego z portykiem i kolumnami nawiązuje formą do starożytnych budowli. Wnętrza mieszczą bogate zbiory obejmujące okres od prehistorii po czasy osmańskie – m.in. eksponaty z wykopalisk w Stobi, Ohridzie i Heraklei Lynkestis. Ceny w muzeach są inne dla Macedończyków, a inne dla turystów.
W pobliżu rzeki umiejscowiono także Muzeum Holokaustu Macedońskich Żydów (upamiętnia tragiczny los ponad 7 tysięcy Żydów deportowanych z Macedonii w 1943 r. do obozu w Treblince) oraz Muzeum Walki Macedońskiej, w którym prezentowane są eksponaty związane z historią, kulturą oraz doświadczeniami Macedończyków na drodze do zjednoczenia i stworzenia niepodległego państwa. Wśród nich kopia Deklaracji Niepodległości z 1991 r.
W budynku dawnego dworca kolejowego mieści się Muzeum Miasta Skopje. Dworcowy zegar zatrzymał się w czasie, w którym rozpoczęło się trzęsienie ziemi w 1963 r. (godz. 5:17). Kataklizm trwał tylko 20 sekund, wstrząs nastąpił bardzo płytko (6 km pod miastem), co spowodowało katastrofalne następstwa. Zginęło ponad tysiąc osób, a około 200 tysięcy mieszkańców straciło dach nad głową.
Bardzo charakterystycznym elementem miejskiego krajobrazu są pomniki. W tym wypadku upamiętniono postać cesarza Justyniana. Władca Bizancjum urodził się w pobliżu dzisiejszego Skopje, co sprawia, że miasto chętnie akcentuje jego związki z tym miejscem.
Pomnik św. Cyryla i Metodego pochodzących z Solun (Saloniki), ówcześnie zamieszkiwanych głównie przez Słowian. Bracia, misjonarze i twórcy alfabetu głagolickiego, odegrali kluczową rolę w chrystianizacji Słowian. Ich obecność w przestrzeni miejskiej podkreśla aspiracje Skopje do odwoływania się do dziedzictwa słowiańskiego.
W ramach programu „Skopje 2014” postanowiono wznieść aż kilkadziesiąt pomników. Uhonorowano w ten sposób nawet Matki Macedońskie. ozmach przedsięwzięcia sprawił, że w centrum miasta pojawiły się dziesiątki monumentów – od postaci historycznych i religijnych po symboliczne ujęcia narodu. Krytycy wskazują na przesyt i monumentalizm, zwolennicy – na próbę odbudowy dumy narodowej poprzez sztukę publiczną.
W Skopju nie mogło zabraknąć także łuku triumfalnego – zwany Porta Macedonia. Wzniesiona na placu Pella ponad dwudziestometrowa budowla została poświęcona dwudziestoleciu niepodległości państwa. Pokryto ją 32 marmurowymi płaskorzeźbami przedstawiającymi sceny z historii Macedonii.
Skopsko Kale – rozległy obiekt wzniesiony za czasów cesarza Justyniana wokół najwyższego wzgórza miejskiego – Gradiszte. W tym rejonie zachowały się liczne ślady osadnictwa z epok neolitu i brązu, a także z czasów rzymskich i bizantyjskich. „Kale” pochodzi z języka tureckiego, oznacza twierdzę, która ze względu na strategiczne położenie była atakowana i zajmowana przez najeźdźców. Wielokrotnie przebudowywane oraz modernizowane (zwłaszcza w czasach osmańskich) mury liczą ponad 120 metrów. Twierdza poważnie ucierpiała w trzęsieniu ziemi w 1963 r., do chwili obecnej nie została w pełni odbudowana.
Stary Bazar (Stara Čaršija) rozległa dzielnica – zamieszkana głównie przez Albańczyków – skupia budowle z czasów osmańskich. Pierwsze wzmianki dot. tego centrum handlowego pochodzą z XII wieku. W okresie panowania tureckiego była to największa i najważniejsza dzielnica handlowa na Bałkanach, pełna karawanserajów, łaźni i meczetów. Do dziś zachowały się tu m.in. zabytkowe han-y (gospody) oraz budynki cechowe. Wśród plątaniny uliczek o orientalnym klimacie nietrudno się zgubić.
Przemierzając wąskie, przesiąknięte historią uliczki Wielkiego Bazaru można nabyć niemal wszystko, począwszy od pamiątek, wyrobów tradycyjnego rzemiosła, na owocach i dywanach kończąc. Warto było przyjść bladym świtem, by zobaczyć opustoszałe miasto.
Galeria Narodowa Macedonii umiejscowiona na skraju Wielkiego Bazaru. Siedzibą galerii są zabytkowe tureckie łaźnie Daut Paszy z XV wieku, które same w sobie stanowią unikalny zabytek architektury osmańskiej. Wnętrza dawnego hammamu zaadaptowano na cele wystawiennicze, a ekspozycja obejmuje sztukę macedońską od ikon średniowiecznych po dzieła współczesnych artystów.
Najbardziej okazały i najcenniejszy z tutejszych meczetów – Meczet Mustafy Paszy z połowy XV wieku, otoczony mauzoleum oraz ogrodem różanym. Monumentalna kopuła o średnicy 16 metrów oraz smukły minaret czynią go najlepiej zachowanym przykładem architektury osmańskiej w Skopje.
Meczet Murata Paszy. W mieście wzniesiono ponad dwadzieścia świątyń muzułmańskich. Choć część dawnych meczetów uległa zniszczeniu w czasie trzęsienia ziemi i w okresie późniejszym, do dziś Skopje zachowało wyjątkowe bogactwo islamskiej architektury.
Meczet Aladža. Warto odnotować tolerancyjny charakter miasta. Skopje do dziś pozostaje miastem wielowyznaniowym: obok licznych meczetów działają tu prawosławne cerkwie, katolicki kościół oraz synagoga, co odzwierciedla wieloetniczną strukturę Macedonii Północnej.
Dom pamięci Matki Teresy z Kalkuty – urodzonej w Skopje w rodzinie albańskiej jako Anjezë Gonxhe Bojaxhiu. Wzniesiony/odbudowany w 2009 r. w miejscu, w którym została ochrzczona. Muzeum prezentuje pamiątki związane z życiem i działalnością Matki Teresy, w tym fotografie rodzinne, dokumenty i przedmioty osobiste. Zakonnica spędziła tu pierwsze kilkanaście lat życia. Oryginalny budynek nie przetrwał trzęsienia ziemi.
Cerkiew św. Klemensa z Ochrydy wybudowana w latach 70 i 80-tych XX wieku. Macedoński przykład brutalizmu w architekturze. Świątynia, zaprojektowana przez architekta Slavko Brevkovskiego, wyróżnia się masywnymi betonowymi kopułami i surową formą, kontrastującą z historyczną zabudową miasta.
Cerkiew pełni funkcję głównej świątyni Macedońskiego Kościoła Prawosławnego. Tutaj odbywają się najważniejsze uroczystości religijne i państwowe.
Katedra Najświętszego Serca Pana Jezusa w Skopje. Główna świątynia rzymskokatolicka z 1977 r., jest siedzibą arcybiskupa katolickiego dla całej Macedonii Północnej.
Nad miastem wznosi się góra Vodno (1066 m n.p.m.), na szczycie której umieszczono 66-metrowy Krzyż Milenijny – jeden z najwyższych tego typu monumentów na świecie. Wzniesiono go w 2002 r. w celu upamiętnienia roli chrześcijaństwa w historii i kulturze Macedonii. Krzyż, widoczny z niemal każdego punktu Skopja, stał się jednym z symboli miasta oraz przedmiotem dyskusji – jedni traktują go jako znak dumy narodowej, inni jako wyraz kontrowersyjnej dominacji religijnej.
I na koniec akcent prawniczy – gmach Sądu Najwyższego w Skopje.