Tokio (東京), stolica i największe miasto Japonii położone na południowo-wschodnim wybrzeżu Honsiu, a właściwie rozległa prefektura metropolitalna obejmująca 23 specjalne dzielnice oraz liczne przedmieścia i wyspy wulkaniczne na Oceanie Spokojnym. Stanowi największy pod względem ludności obszar, a tokijska aglomeracja, obejmująca także sąsiednie prefektury Kanagawa, Saitama i Chiba, liczy około 37 milionów mieszkańców, co czyni ją największą na świecie. Łączące nowoczesność i tradycję Tokio składa się de facto z różnorodnych miast i miasteczek stanowiących jeden scalony organizm, w którym drapacze chmur sąsiadują z drewnianymi świątyniami, a futurystyczne dzielnice – z targami rybnymi i spokojnymi ogrodami w stylu japońskim.
Panoramę gigantycznego miasta podziwia się ze zbudowanej w 2012 roku Tokio Skytree (Tōkyō Sukaitsurī), najwyższego budynku w mieście (634 m), drugiego na świecie po dubajskim Burdż Chalifa (828 m). Architektura wieży czerpie inspiracje z japońskiej estetyki i technologii ukierunkowanej na wytrzymałość w sejsmicznie aktywnym regionie (inspirowana była klasyczną japońską pięciopiętrową pagodą). Dwa tarasy widokowe – na wysokości 350 m i 450 m – oferują rozległe panoramy miasta, a przy dobrej pogodzie widać stąd nawet szczyt góry Fudżi, oddalonej o prawie 100 kilometrów. Wieża zapewnia także transmisje telewizyjne i radiowe dla regionu Kanto.
Metropolia uzyskała status stolicy w 1868 r. w wyniku reformy okresu Meiji. Gigantyczne miasto podniosło się po wielkim trzęsieniu ziemi w 1923 roku, które zniszczyło znaczną część zabudowy i pochłonęło ponad 100 tysięcy ofiar, oraz po zniszczeniach II Wojny Światowej, kiedy alianckie naloty obróciły w ruinę całe dzielnice – stając się nowocześniejszym i silniejszym. Odbudowa i modernizacja, przyspieszona przygotowaniami do igrzysk olimpijskich w 1964 r., stały się symbolem „japońskiego cudu gospodarczego”. Z jednej strony skupia wiele kultur wpływających na kształt poszczególnych dzielnic i ulic, z drugiej jest monokulturowa, daleka od europejskich wielokulturowych tygli.
Dawniej stolicą Japonii było Kioto (do 1868 r.) – link, ale nowy rząd postanowił przenieść siedzibę cesarza do ówczesnego Edo (oznaczającego „wejście do zatoki”), a dzisiejszego Tokio, którego nazwa – „Wschodnia Stolica” – podkreślała nową rolę miasta w zjednoczonym państwie. Na lokalizację Pałacu Cesarskiego wybrano teren dawnej XV-wiecznej twierdzy sioguna, pierwotnie rozbudowanej przez klan Tokugawa jako siedziba siogunatu, który rządził Japonią przez ponad 250 lat. Twierdza uległa zniszczeniu w wyniku trzęsień ziemi, wojen i pożarów. Z dawnych czasów zachowało się jedynie kilka budynków i fragmentów fortyfikacji, w tym wieża Fujimi-Yagura.
Pałac Cesarski (Kōkyo) w centralnej części miasta (w dzielnicy Chyioda) jest oficjalną rezydencją Cesarza Japonii, stanowi serce historycznego i kulturowego dziedzictwa kraju. Kompleks składa się z sześciu głównych budynków (większość zniszczona i odbudowana w latach 60-tych XX wieku decyzją cesarza Hirohito), z których każdy pełni określoną rolę ceremonialną. Jedną z najważniejszych jest przyciągająca tysiące ludzi noworoczna ceremonia pozdrowienia, która umożliwia zobaczenie Cesarza wraz z członkami rodziny. W rezydencji mieszkają cesarz Naruhito i cesarzowa Masako, kontynuując tradycję jednej z najstarszych dynastii świata – japońska rodzina cesarska, według legend, wywodzi się bezpośrednio od bogini słońca Amaterasu, a jej historia liczy ponad 2600 lat.
Pałac otoczony fosami i starożytnymi murami. W pobliżu głównego wejścia zlokalizowany jest Most Nijubashi (tłumaczone jako „podwójny most”). Nazwa ta pochodzi od pierwotnej drewnianej konstrukcji, której przęsła tworzyły odbicie w wodzie, dając wrażenie dwóch mostów. Jeden z najbardziej rozpoznawalnych punktów kompleksu pałacowego. Często pojawia się na zdjęciach, pocztówkach i w mediach związanych z Japonią.
Pobliskie cesarskie ogrody pałacowe ze zjawiskowymi krajobrazami umożliwiają relaks i kontemplację w samym środku wielomilionowej metropolii. W 1993 r. cesarz Akihito i cesarzowa Michiko po raz pierwszy udostępnili teren do użytku publicznego – Ogrody Wschodnie (Higashi Gyoen) oraz ogrody Kitanomaru Park (w parku Kitanomaru znajduje się m.in. Muzeum Nauki i przyrody oraz Hala Nippon Budōkan – legendarne miejsce koncertów i turniejów sztuk walki). Ogrody są uznawane za jedno z najlepszych miejsc do hanami, tradycyjnego japońskiego zwyczaju podziwiania kwiatów wiśni, który co roku przyciąga tysiące mieszkańców i turystów, rozkładających piknikowe maty pod różowymi koronami drzew.
Park Yoyogi w pobliżu Harajuku i Shibuya prowadzi do ukrytego wśród zieleni shintoistycznego chramu Meiji-Jingū. Otaczający las liczy 70 hektarów, rośnie 120 000 drzew przekazanych i posadzonych przez wolontariuszy z całej Japonii, a część gatunków sprowadzono także z zagranicy, by symbolicznie podkreślić otwartość Japonii w czasach cesarza Meiji. Wejście do kompleksu prowadzi przez jedną z największych w kraju bram torii, wykonaną z cyprysu japońskiego, wysoką na ponad 12 metrów i ważącą blisko 13 ton. Wzdłuż alei ustawiono beczki z winem i sake (taru), wykorzystywane podczas ceremonii religijnych, przy czym beczki z winem pochodzą z Burgundii – zostały podarowane w ramach przyjaźni japońsko-francuskiej, natomiast sake reprezentuje wszystkie prefektury Japonii.
Był inicjatorem głębokich reform znanych jako „Restauracja Meiji”, które obejmowały zniesienie systemu klasowego, wprowadzenie zachodniego szkolnictwa, modernizację armii i rozwój przemysłu. Cesarzowa Shōken wspierała rozwój edukacji kobiet i działalność charytatywną. Świątynia została zniszczona w czasie II wojny światowej, a następnie wiernie odbudowana w 1958 r., z zachowaniem oryginalnego stylu i materiałów.
Główny budynek chramu jest wzorem japońskiej architektury shintō, utrzymanym w stylu nagare-zukuri, z charakterystycznym łukowato wygiętym dachem krytym miedzianymi płytami i ścianami z drewna cyprysowego hinoki, uznawanego w Japonii za materiał o właściwościach oczyszczających. Cały kompleks obejmuje m.in. honden (główną salę modlitw), haiden (halę modłów) oraz kaguraden, w której wykonywane są rytualne tańce kagura. Przed wejściem wierni dokonują oczyszczenia w temizuya – pawilonie z wodą, gdzie zgodnie z tradycją obmywa się dłonie i usta. Meiji-Jingū jest miejscem popularnych ceremonii ślubnych, a jednym z największych wydarzeń w roku jest hatsumōde, czyli pierwsza wizyta w chramie w nowym roku, przyciągająca nawet 3 miliony pielgrzymów w ciągu pierwszych dni stycznia. Szczególną ciekawostką są tutejsze omikuji – wróżby – które zamiast tradycyjnych prognoz zawierają utwory poetyckie (waka) autorstwa cesarza Meiji i cesarzowej Shōken, odczytywane jako przesłania moralne i duchowe.
Turystyczna dzielnica Asakusa zachowała ducha i wygląd dawnej Japonii, pozwala poczuć atmosferę dawnego dolnego miasta (Shitamachi), w którym tradycja styka się z nowoczesnością. To tutaj, przed II wojną światową, skupiało się życie rozrywkowe Tokio – od teatrów po uliczne jarmarki – zanim centrum rozrywki przeniosło się do dzielnic Shinjuku i Shibuya. Kaminarimon (Brama Grzmotów), której nazwa widnieje na wielkiej latarni z czerwonego papieru, stanowi ikoniczny widok dzielnicy. Po lewej znajduje się wyobrażenie boga grzmotu Raijin, po prawej boga wiatru Fujin, obaj przedstawieni w dynamicznych pozach, zgodnych z japońską ikonografią z okresu Edo. Brama w obecnym kształcie pochodzi z 1960 r., odbudowana została po pożarach i zniszczeniach wojennych, a ogromna latarnia waży około 700 kilogramów i jest wymieniana co kilkanaście lat.
Przyciągająca tłumy turystów najsłynniejsza w Tokio świątynia buddyjska Sensō-ji. Najstarsza świątynia w mieście została założona w VII w. przez dwóch rybaków (o nazwisku Pinamona), którzy – jak głosi legenda – złowili w sieci złoty posąg bogini Kannon (bogini miłosierdzia), wrzucony do rzeki Sumida. Choć rybacy próbowali oddać posąg z powrotem do rzeki, miał on cudownie powracać, co odczytano jako znak boskiej woli – na miejscu wzniesiono świątynię. Sensō-ji jest związana z sektą Tendai. Pawilon Hondo został odbudowany w 1958 r. po zniszczeniach wojennych. Główny pawilon uzupełniają inne mniejsze świątynie, fontanny i ogrody, a szczególną atrakcją jest pięciopiętrowa pagoda oraz urokliwe, kadzidlane kadzielnice (jōkōro), z których dym według wierzeń przynosi zdrowie.
Nakamise-dōri, ciągnące się rzędy sklepików i straganów z pamiątkami – omiyage, tworzą atmosferę tradycyjnego jarmarku. Jest to jedna z najstarszych ulic handlowych w Tokio, której początki sięgają XVII wieku, kiedy to mieszkańcy okolic Sensō-ji otrzymali prawo sprzedaży towarów w zamian za dbanie o czystość świątynnych terenów. Ulica handlowa oferuje tradycyjne japońskie przysmaki, rzemiosło i inne towary, w tym popularne słodycze ningyō-yaki (ciasteczka w kształcie figurek wypełnione pastą z czerwonej fasoli) czy świeżo pieczone senbei – chrupiące krakersy ryżowe. Kolorowe, gęsto ustawione kramy wiodą od Bramy Kaminarimon do Bramy Hōzōmon, tworząc wyjątkową oprawę dla wejścia do świątyni.
Szczególnym rodzajem atrakcji – nie tylko dla turystów – jest tętniący życiem targ Tsukiji, który przez wiele lat był największym i najbardziej znanym rynkiem rybnym na świecie. Działał w tej lokalizacji od 1935 r., aż do przeniesienia głównej części hurtowej w 2018 r. do nowoczesnego kompleksu Toyosu Market. Mimo to tzw. Tsukiji Outer Market wciąż funkcjonuje, zachowując dawną atmosferę i oferując świeże produkty prosto od sprzedawców. Tworzą go setki straganów i sklepów oferujących japońskie artykuły spożywcze i kuchenne, w tym świeże owoce morza. Każdego poranka odbywała się tu słynna licytacja tuńczyka błękitnopłetwego – wydarzenie, które przyciągało zarówno kupców, jak i turystów, a rekordowa cena za jedną rybę przekroczyła 300 milionów jenów. W wąskich alejkach unosi się zapach świeżych ryb, grillowanego unagi (węgorza) i gotowanego na parze shumai, tworząc obraz starego Tokio, gdzie handel i codzienne życie przenikały się w naturalny sposób.
Kabuki jest jednym z trzech (obok nōgaku i bunraku) głównych rodzajów tradycyjnego teatru japońskiego, w którym wszystkie role – zarówno męskie, jak i żeńskie – grane są przez mężczyzn (onnagata). Początki tej formy sztuki sięgają początku XVII wieku, gdy w Kioto miko (kapłanka shintō) imieniem Izumo no Okuni zaczęła wystawiać widowiska łączące taniec, śpiew i pantomimę. Styl szybko ewoluował w bogato inscenizowane spektakle pełne barwnych kostiumów, wyszukanych makijaży kumadori i efektownych scenicznych zmian dekoracji (mawari-butai – obrotowa scena). Charakterystyczne są także przerysowane gesty i sposób recytacji, które nadają przedstawieniom teatralnej ekspresji. Kabuki zostało w 2008 r. wpisane na listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO, a w Tokio jego główną sceną jest teatr Kabuki-za w dzielnicy Ginza, gdzie przedstawienia trwają nawet po kilka godzin, a widzowie mogą kupować bilety na pojedyncze akty, by poczuć klimat tej sztuki.
Betonowa dżungla futurystycznych wieżowców łączy się z zielonymi parkami, tradycyjnymi świątyniami i zacisznymi ulicami. Nie ma typowych dla europejskich miast rozwiązań (centrum – dzielnice – przedmieścia), lecz Tokio tworzy dziesiątki centrów wyznaczanych nie przez place, lecz przez rozbudowane dworce kolejowe. Takie wielobiegunowe ukształtowanie metropolii jest wynikiem powojennej odbudowy i ogromnego znaczenia transportu publicznego w codziennym życiu. Każdy z głównych węzłów, jak Shinjuku, Shibuya, Ikebukuro czy Tokyo Station, funkcjonuje jak osobne „miasto w mieście” – z własnymi biurowcami, centrami handlowymi, hotelami i strefami rozrywki.
Tokio, jak i cała Japonia, jest fantastycznie skomunikowane – stacje metra powstały wszędzie, gdzie tylko było to możliwe. Tokyo Metro wraz z Toei Subway przewożą łącznie ok. 10 milionów pasażerów dziennie, a do tego dochodzą linie kolejowe JR East i wielu prywatnych operatorów, które tworzą gęstą, punktualną (punktualność liczona jest w sekundach) i doskonale skoordynowaną sieć połączeń. Rozbudowany i punktualny transport publiczny, ład i porządek na każdym kroku to znak rozpoznawczy miasta. Na peronach metra oznaczone są miejsca, w których ustawia się kolejka do wejścia, a pracownicy dworców dbają o bezpieczeństwo i płynny ruch nawet w godzinach szczytu. Przygodą i przeżyciem jest nawet podróż (bardzo drogim) shinkansenem – w tym wypadku Tōkaidō Shinkansen łączącym stolicę z Osaką, uruchomionym w 1964 r. z okazji igrzysk olimpijskich w Tokio jako pierwszy na świecie superszybki pociąg, rozwijający dziś prędkości do 285 km/h.
Tokio nigdy nie zasypia. Wiecznie zatłoczona Shibuya jest węzłem komunikacyjnym, w którym krzyżuje się dziewięć linii kolejowych. Dzielnica znana z mody, rozrywki i nocnego życia, a jej ulice wyznaczają trendy młodzieżowe w całej Japonii – to tu narodziły się popularne style uliczne, jak gyaru czy harajuku fashion. Shibuya to również miejsce licznych klubów muzycznych, sal karaoke i barów izakaya, które tętnią życiem do późnych godzin nocnych.
Międzynarodowy symbol Tokio uwieczniony w wielu filmach (od „Między słowami” Sofii Coppoli po hollywoodzkie superprodukcje takie jak „Szybcy i wściekli: Tokio Drift” czy„Resident Evil: Afterlife”, czy seriale – jak np. „Alice in Borderland”) i reklamach. Otoczone kolorowymi ekranami przejście dla pieszych – Shibuya Crossing, przez które bez przerwy przelewa się tłum. Największy doskonale „zorganizowany chaos”, jednocześnie tysiące przechodniów płynnie i bezkolizyjnie sunie prosto, w poprzek i na ukos. Miejsce to stało się też nieformalnym punktem spotkań, sceną flash mobów, wydarzeń promocyjnych i popkulturowych happeningów.
Najsłynniejsze w kraju miejsce spotkań obok pomnika psa Hachikō, który przez dziesięć lat przychodził na dworzec, czekając na powrót swojego pana (profesora na wydziale rolnictwa na Uniwersytecie Tokijskim), który nie wrócił z pracy – zmarł na zawał serca (1925 r.). Historia psa rasy akita obiegła całą Japonię. Po śmierci zwierzęcia, w 1935 r. umieszczono na placu wykonaną z brązu figurę wiernego przyjaciela. Podczas II Wojny Światowej została ona przetopiona na potrzeby armii, a w 1948 r. odlana ponownie według oryginalnego projektu. Hachikō został pochowany obok swojego pana na cmentarzu Aoyama, a jego zmumifikowane szczątki znajdują się w Muzeum Nauki w Ueno. Pomnik do dziś jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych punktów Tokio, a jego historia została spopularyzowana m.in. przez hollywoodzki film „Mój przyjaciel Hachiko” z Richardem Gere’em.
Nietypowym fragmentem miasta jest Golden Gai – niewielki kwartał w dzielnicy Kabukichō w rejonie Shinjuku, jedyny, który zachował atmosferę, charakter i wystrój metropolii z okresu powojennego. W wąskich alejkach mieści się kilkaset miniaturowych, tematycznych, ciasnych barów, pubów i restauracji, często mających powierzchnię zaledwie kilku metrów kwadratowych i mieszczących po 5–8 gości. Często prowadzone przez jedną osobę, niektóre przyjmują tylko stałych bywalców, a wnętrza są pełne osobistych pamiątek, zdjęć i bibelotów związanych z właścicielami lub tematem lokalu. Golden Gai jest centrum kultury niezależnej i kreatywnej, przyciąga pisarzy, artystów, aktorów i reżyserów, a także ciekawskich turystów poszukujących autentycznej atmosfery Tokio sprzed dekad. Miejsce to uniknęło powojennej modernizacji dzięki silnej lokalnej społeczności, która broniła go przed wyburzeniami w latach 80., kiedy boom gospodarczy groził zastąpieniem go wieżowcami i centrami handlowymi.
Z zastrzeżeniem powyższego japońska stolica jest pełna ludzi, gwaru i hałasu. Rozświetlone pasaże handlowe pełne wielkich ekranów, reklam i neonów. Budynki we wszystkich kolorach tęczy jednych zachwycają, dla innych są symbolem kiczu i przesady. Miasto nowoczesnej popkultury – Shinjuku na zdjęciu, czy Akihabara – elektroniczna dzielnica będąca światowym centrum kultury otaku, pełna sklepów z mangą, anime, modelami postaci, a także tzw. maid cafés, w których obsługa występuje w strojach pokojówek inspirowanych japońską popkulturą. Z kolei Ikebukuro kojarzy się z rozświetlonymi sklepami z elektroniką, takimi jak wielopiętrowe domy towarowe Bic Camera czy Yamada Denki, oraz z kompleksami rozrywkowymi jak Sunshine City.
Jedną z większych i bardziej popularnych dzielnic miasta, także pełną neonów i billboardów jest Shinjuku. Na każdym kroku wśród kolorowych rozświetlonych budynków niezliczone centra handlowe, restauracje i kluby, w tym nocne, w dzielnicy Kabukicho. Część zachodnia zabudowana pnącymi się ku chmurom wieżowcami, wschodnia bardziej artystyczna i kolorowa, pełna mniejszych barów, klubów muzycznych i teatrów, a także legendarnej uliczki Omoide Yokochō („Aleja Wspomnień”), gdzie w kilkunastu miniaturowych lokalach serwuje się yakitori i inne przekąski w atmosferze Tokio sprzed kilkudziesięciu lat.
Wśród nich nieco przereklamowana, choć bez wątpienia specyficzna restauracja „Robot Restaurant”, prezentująca futurystyczne show z udziałem robotów i cosplay. Spektakle odbywają się w neonowej scenografii, łącząc występy tancerek w kostiumach science fiction z efektami świetlnymi, laserami i mechanicznymi konstrukcjami w kształcie zwierząt czy pojazdów. Otwarte w 2012 r. w Kabukichō miejsce szybko stało się turystyczną atrakcją, choć wśród mieszkańców Tokio wzbudza mieszane opinie – część uważa je za przykład kiczowatej nadekspresji japońskiej popkultury. Dla koneserów nietypowych doznań, dla miłośników tradycyjnej Japonii – raczej ciekawostka niż konieczność.
Tokio jest miastem innowacji, technologii i unikalnych doświadczeń. Wśród wielu atrakcji rewolucyjne muzeum sztuki cyfrowej teamLab Borderless w kompleksie Palette Town w dzielnicy Odaiba. Otwarte w 2018 r. przez kolektyw artystyczny teamLab, szybko stało się jedną z najchętniej odwiedzanych atrakcji w Tokio, przyciągając ponad 2 miliony osób rocznie. Projekcje świetlne, lustra i muzyka wymazują granice między sztuką a widzem, tworząc w pełni interaktywne i dynamiczne środowisko oraz nierzeczywistą rzeczywistość. Widzowie poruszają się po 10 tysiącach metrów kwadratowych przestrzeni, w której obrazy zmieniają się w czasie rzeczywistym, reagując na ruch i dotyk. Być może Alicja w krainie czarów była tutaj.
Nie brakuje przepychu i luksusu, najdroższym i najmodniejszym rejonem jest Ginza (nazwa pochodzi od usytuowanej tu dawniej mennicy srebra) należąca do centralnej dzielnicy miasta Chūō. Już w okresie Meiji stała się miejscem, gdzie wprowadzano nowinki architektoniczne i modowe, a w latach 30. XX w. była symbolem zachodniego stylu życia. Japońska Ginza konkuruje z zuryską Bahnhofstrasse – link – o miano najdroższe ulicy świata, a ceny gruntów należą tu do najwyższych na globie; w rekordowych latach 80. XX w. metr kwadratowy ziemi w Ginzie kosztował więcej niż całe kwartały w europejskich stolicach. Markowe domy towarowe, butiki i restauracje. To także wyjątkowa kawiarnia i herbaciarnia łącząca tradycyjną japońską estetykę z nowoczesnym podejściem do sztuki kulinarnej. Wizyta w Japonii uświadamia, że dostępne w Polsce rodzaje zielonej herbaty czy sushi mają bardzo niewiele wspólnego z oryginalnymi.
Odaiba jest sztucznie zbudowaną wyspą w zatoce Tokio, połączoną z miastem Tęczowym Mostem (Rainbow Bridge). Pierwotnie powstała w połowie XIX w. jako zespół fortów obronnych (daiba) chroniących miasto przed atakiem od strony morza, a jej współczesny kształt uformował się w latach 80. i 90. XX w. w wyniku wielkiego programu rekultywacji terenów nadbrzeżnych. Na futurystyczną wyspę pełną rozrywki i technologii dociera się pociągiem Yurikamome, automatyczną kolejką bez maszynisty, której trasa oferuje panoramiczne widoki na zatokę i skyline Tokio. W stolicy musi być wszystko – nie zabrakło nawet miniatury Statuy Wolności na tle panoramy miasta.
Tokio – serce kulturowe, ekonomiczne i polityczne kraju kwitnącej wiśni. Miasto, w którym cesarskie tradycje harmonijnie współistnieją z futurystyczną architekturą i technologiami wyprzedzającymi resztę świata. Dynamicznie ewoluujące, pełne paradoksów i kontrastów – od amuletów i wróżb kupowanych w świątynnych sklepikach po superszybkie pociągi i przełomowe technologie. Z jednej strony to miasto, które potrafi zachwycać spokojem ogrodów zen i świątyń, z drugiej – oszałamia tempem życia i intensywnością neonowych ulic. Tokio jest także centrum mody, gastronomii i popkultury, kształtującym globalne trendy. Swoiste centrum świata, uznawane za najbezpieczniejsze wśród wielkich metropolii, gdzie zgubiony portfel ma dużą szansę wrócić do właściciela, a porządek i punktualność są niemal narodową cechą. Kultura i szczególny klimat na każdym kroku zapewniają wyjątkową azjatycką odyseję, która pozostaje w pamięci na długo po opuszczeniu miasta.