Vuelta a España (2024) – link
Dolina Poległych (Valle de los Caidos) w górach Sierra de Guadarrama na północny zachód od Madrytu. Nawiązuje do trudnej współczesnej historii. Wymowny symbol, mauzoleum ku czci ofiar hiszpańskiej wojny domowej w latach 1936 – 1939.
Na szczycie wzniesienia Risco de Nava umieszczono pamiątkowy krzyż (150 m wysokości, 47 m rozpiętości). Jest widoczny z odległości kilkudziestu kilometrów. Monument waży ponad 200 tys. ton. Zdobią go rzeźby czterech ewangelistów oraz alegorie cnót – roztropności, sprawiedliwości, męstwa i umiarkowania.
Kompleks jest potężny – 25 milionów metrów sześciennych zbrojonego betonu, 25 milionów metrów sześciennych piasku, ponad 4 miliony metrów sześciennych granitu.
Podziemna krypta jest długa na 262 m, wysoka na ok. sześć pięter. Wnętrze bazyliki przedzielono przepierzeniem, podobno w związku ze sprzeciwem papieża, by świątynia nie przewyższała wielkością watykańskiej bazyliki.
Inicjatorem budowy był gen. Franco. Utworzenie zbiorowej mogiły była obsesją generała. Przy budowie mauzoleum (1940 – 1959 r.) pracowało ok. 20 tys. więźniów, w tym więźniów politycznych. Za każdy przepracowany dzień skracano im wyrok o dwa dni.
W czasie wojny domowej w latach 30. XX wieku zginęło pół miliona ludzi. W urnach mieszczących się w bocznych kaplicach złożono szczątki ok. 40 tys. poległych po obu stronach konfliktu. Masowe zwożenie kości do nowego mauzoleum było robione niedbale, pochówek do dziś wywołuje wątpliwości. Zarzucano, że frankiści zwożą szczątki i grzebią razem pod pozorem zgody narodowej.
Kolorowa mozaika w nawie głównej obrazuje drogę poległych do nieba.
Znamienne jest, że biura turystyczne rzadko organizują wycieczki do Doliny Poległych. Niekiedy wręcz okoliczni mieszkańcy zaprzeczają jej istnieniu, a co najmniej nie ułatwiają dotarcia na miejsce.