Florencja – jedno z najpiękniejszych włoskich miast (370 tys. mieszkańców), stolica renesansu, mekka życia kulturalnego tworzona pod patronatem Medyceuszy. Wiodący ośrodek artystyczny nie tylko w Toskanii, lecz w całym basenie Morza Śródziemnego. Miasto-zabytek wpisany na listę światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego UNESCO (1982 r.).
Florencja jest pełna arcydzieł architektury, rzeźby, malarstwa, unikatowych zabytków. Miasto potężnych rodzin, kreatywnych geniuszy i naukowców. Miejsce, w którym tworzyli najwięksi artyści. Utożsamiane z renesansem, choć nie brak w nim gotyku i baroku.
Zwiedzanie wypada rozpocząć od najbardziej rozpoznawalnego obiektu architektonicznego Florencji usytuowanego na prawym brzegu rzeki Arno. Katedra Santa Maria dei Fiori (Matki Bożej Kwietnej) stanowi emanację potęgi miasta i możliwości jego artystów. Trzeci co do wielkości kościół chrześcijański na świecie.
Budowę katedry (Duomo) na planie krzyża greckiego z ośmiokątnym prezbiterium rozpoczęto pod koniec XIII stulecia, ukończono de facto pod koniec XIX w. Pod nadzorem Emilia de Fabrisa wykonano przebogatą, dekoracyjną fasadę główną z marmuru z Carrary (białego), Prato (zielonego) oraz Maremmy (różowego).
Świątynia o trójnawowym wnętrzu ma imponujące rozmiary. Powierzchnia ok. 8,3 tys. m2 – 150 m długości, 90 m szerokości oraz 90 m wysokości do podstawy kopuły.
Zaprojektowana przez Filippa Brunelleschiego kopuła katedry jest największa ceglaną kopułą na świecie, do budowy której użyto ponad 4 mln cegieł. Freski pokrywające jej wnętrze (o powierzchni 3,5 tys. m2) prezentują wielką scenę Sądu Ostatecznego – autorstwa Giorgio Vasariego i Federico Zuccariego.
Kopuła katedry jest nie tylko symbolem bogactwa i pomysłowości, lecz także arcydziełem inżynierii m.in. ze względu na sposób budowy i podparcia sklepienia. Oferuje także rozległą 360* panoramę miasta. Przywilej pokonania niemal 500 stopni wymaga dobrej kondycji i wcześniejszej rezerwacji.
Elementem kompleksu katedralnego jest także 85 metrowa – 414 stopni do pokonania – Dzwonnica Giotta (Campanile di Giotto) z połowy XIV w. Jedno z najważniejszych dzieł Giotto de Bondone (ukończone przez Andreę Pisano) zaliczane jest do ikon architektury gotyckiej Florencji.
Po sąsiedzku masywny gmach Baptysterium św. Jana uchodzi za jeden z najstarszych zabytków sakralnych w centrum Florencji (IV – V w.). Otrzymał kształt ośmioboku z półkolistą absydą. Do wnętrza prowadzi troje drzwi z brązu, ozdobionych scenami z biblii.
Do dekoracji wnętrza baptysterium wykorzystano marmury, wprowadzając kosztowną sztukę inkrustowania.
Piazza di Santa Croce – przestronny plac, na którym organizowano widowiska i miejskie gry, a współcześnie targ bożonarodzeniowy. W tym miejscu franciszkanie głosili kazania, a także zbierali wśród florenckiego patrycjatu środki na efektowną budowlę – największą wśród świątyń franciszkańskich.
Efektem powyższego jest arcydzieło sztuki sakralnej – kościół (bazylika) św. Krzyża (Chiesa di Santa Croce) z neogotycką fasadą pokrytą marmurami. Jedno z najważniejszych miejsc kultu i dziedzictwa kulturalnego Florencji, a także miejsce o historycznym znaczeniu – mury były świadkiem ważnych wydarzeń, w tym ceremonii koronacyjnych.
Bazylika jest jednocześnie florenckim panteonem, w którym pochowano wiele postaci zasłużonych dla miasta, jak i dla całych Włoch – w tym Michała Anioła, Galileusza, Machiavelliego czy Rossiniego.
Ponadto przed trójnawową bazyliką wzniesioną na planie krzyża egipskiego umieszczono pomnik upamiętniający Dante Alighieriego, autora „Boskiej komedii”. W świątyni jest tylko symboliczny grobowiec – w związku z wygnaniem artysty do Rawenny.
Piazza di Santa Maria to teren przydzielony w XIII stuleciu zakonowi dominikanów, na którym ruszyła budowa gotyckiego kościoła – Bazyliki Santa Maria Novella.
Ukończona w połowie XV w. fasada bazyliki jest dziełem Leona Baptysty Albertiego, reprezentuje jeden z najwspanialszych przykładów florenckiego renesansu tworzącego harmonię z wcześniejszą średniowieczną zabudową.
Capella Tornabuoni – w prezbiterium seria słynnych fresków (przedstawiających m.in. motywy z życia Maryi i Jana Chrzciciela) namalowanych przez Domenica Ghirlandaia, którego uczniem był Michał Anioł.
Bryła Bazyliki św. Wawrzyńca (San Lorenzo) została wzniesiona wedle koncepcji Filippa Bruneleschiego z początku XV stulecia. Odmienność architektoniczną uznano za kamień milowy w rozwoju architektury renesansowej. Pozbawiona dekoracji fasada nigdy nie została ukończona, mimo zachowania projektu i modelu autorstwa Michała Anioła.
Kompleks ma bardzo rozbudowany układ przestrzenny, a trójnawowy korpus główny charakter bazylikowy (nawa główna jest wyższa od naw bocznych). Dzięki różnorodnym marmurom i dekoracjom wnętrze świątyni kipi od bogactwa, reprezentując swoisty horror vacui, tj. strach przed pustką.
W kompleksie bazyliki przenikały się religia, sztuka i polityka. Jest miejscem pochówku wielu Medyceuszy, nad miejscem spoczynku których pracowali wielcy mistrzowie epoki.
Ciekawym przykładem florenckiego renesansu jest także przekazany augustianom kościół pod wezwaniem św. Ducha (Santo Spirito) z połowy XIII w. Zniszczona pod koniec XIV w. świątynia została w kolejnym stuleciu odbudowana pod kierunkiem Filippo Bruneleschiego, choć zaprojektowana przez niego fasada również nie została ukończona.
Teren klasztoru był miejscem rozkwitu florenckiego humanizmu oraz spotkań młodych poetów. Kościół leży na uboczu ruchu turystycznego, z czym wiąże się możliwość obcowania ze sztuką najwyższej próby niemal w całkowitej samotności.
Spośród wielu zabytków sakralnych Florencji na uwagę zasługuje także kościół św. Trójcy (Santa Trinita). Pochodzący z IX w., był wielokrotnie zmieniany i przebudowywany. Łączy cechy architektury wczesnochrześcijańskiej, romańskiej, gotyckiej, renesansowej, barokowej i modyfikacji dziewiętnastowiecznych.
Przestronny plac Piazza della Republika został wytyczony w XIX w., po epizodzie, w którym Florencja pełniła funkcję stolicy zjednoczonego Królestwa Włoch. Zburzono wówczas dawną zabudowę (getto żydowskie, targ oraz slumsy), zastępując ją pełnymi rozmachu gmachami utrzymanymi w stylu historyzującym. Plac przyciąga wielu artystów oraz turystów.
Natomiast Piazza della Signoria uchodzi za miejsce, w którym bije serce Florencji jako pioniera rozwiązań politycznych i ekonomicznych – zarówno w roli dawnego państwa-miasta, czy stolicy Wielkiego Księstwa Toskanii. Miejsce wielu zgromadzeń publicznych.
Dominantą placu jest Palazzo Vecchio, czyli Stary Pałac – pierwotnie zwany Palazzo Signioria lub Palazzo del Popolo. Współczesną nazwę zyskał wraz z przeniesieniem rezydencji Medyceuszy do Palazzo Pizzi położonego po drugiej stronie rzeki. Ponad masywną zwieńczoną krenelażem bryłę wyrasta 94 metrowa wieża (Torre di Arnolfo), charakterystyczny akcent w miejskim pejzażu Florencji.
Arkadowy dziedziniec zaprojektowany przez Michelozza w połwie XV w. Budynek wzniesiono w miejscu zburzonych pałaców rodziny Umbertich, uniemożliwiając im powrót do dawnej świetności, a także podkreślając medycejską dominację w regionie.
Ceglane mury Palazzo Vecchio stanowią tło Dawida, jednej z najsłynniejszych rzeźb Michała Anioła. Na placu znajduje się kopia, ze względów bezpieczeństwa oryginał przeniesiono w 1873 r. do Galerii dell’Accademia.
Tuż obok Fontanna Neptuna z połowy XVI w., symbol toskańskich zwycięstw morskich. Jeden z nielicznych strojnych wodotrysków Florencji, zbudowany na zlecenie Kosmy Medyceusza w związku z rozbudową portowego miasta Livorno. Bartolomeo Ammanati nadał rzeźbie cechy fizjonomiczne i wyraz twarzy zleceniodawcy.
Na placu nie zabrakło miejsca także dla pomnika samego Kosmy Medyceusza, który w znacznym stopniu przyczynił się do budowy potęgi rodzinnej, a jednocześnie do rozwoju miasta.
Charakterystycznym elementem Piazza della Signoria jest także Loggia dei Lanzi, zadaszona przestrzeń ograniczona arkadami, wsparta na masywnych i bogato zdobionych filarach zwieńczonych kapitelami korynckimi. Pomyślana jako schronienie przed niekorzystną aurą dla wybierających się na obrady rady miasta. Stanowi plenerową galerię rzeźby renesansowej.
Tuż obok placu jedna z najsłynniejszych galerii sztuki na świecie. Galeria Uffizi uważana za najstarsze europejskie muzeum, którego budowę w 1560 r. zainicjował książę Kosma Medyceusz. Do użytku publicznego oddane w 1865 r. Skrzydła galerii otwarte na Piazza della Signoria oraz na rzekę Arno są przykładem jednej z pierwszych harmonijnie ujednoliconych przestrzeni miejskich w Europie.
Zaprojektowany przez Vasariego pałac pierwotnie mieścił urzędy magistrackie (stąd „Uffizi”) i archiwa państwowe. Następnie przyjął ogromne zbiory i kolekcje sztuki Medyceuszy.
Placówkę odwiedza do 2 mln osób rocznie. Zgromadzono w niej bezcenne kolekcje, w tym dzieła Leonardo da Vinci, Michała Anioła, Rafaela, Boticellego, Giotto, Tycjana, Cranacha, Rembrandta, czy Caravaggio.
W sąsiedztwie najsłynniejsza i najstarsza (XIV w.) kamienna florencka przeprawa przez Arno – Ponte Vecchio (Stary Most). Tzw. korytarz Vasariego miał łączyć Galerię Uffizi i Palazzo Vecchio z Palazzo Pitti, umożliwiając swobodne przemieszczanie się bez konieczności kontaktu z poddanymi.
Monte Vecchio nazywany jest Mostem Złotników z uwagi na pracownie i sklepy jubilerskie znajdujące się w licznych kramach zawieszonych nad rzeką. Na mocy zarządzenia Ferdynanda I Medyceusza (z 1593 r.) na moście swoją siedzibę mogli mieć wyłącznie złotnicy i jubilerzy. Chodziło o pozbycie się zapachów generowanych przez sklepy z mięsem i rybami.
Po drugiej stronie rzeki monumentalny i przytłaczający renesansowy Palazzo Pizzi miał świadczyć o potędze Medyceuszy. Rozpoczęta w połowie XV stulecia budowla nawiązywała do ówczesnego trendu i inspiracji w sztuce antycznej. Współcześnie pełni rolę skarbnicy sztuki zgromadzonej w kilku muzeach.
W zestawieniu najważniejszych pałaców nie może zabraknąć Palazzo Strozzi. Kolejne z wielu arcydzieł architektury renesansowej świadectwo ambicji, a także pokłosie rywalizacji między możnymi rodami. Współcześnie miejsce wydarzeń artystycznych, w tym wystaw tymczasowych.
Płynąca przez miasto i przecinająca je na pół Arno nie tylko przyczyniła się do rozwoju Florencji, lecz niekiedy stanowiła poważne zagrożenie. W 1966 r. poziom wody podniósł się do 6 metrów, niszcząc lub poważnie uszkadzając wiele bezcennych zabytków. Zalanie Mostu Złotników umożliwiło mieszkańcom poszukiwanie w wodzie „darmowych” pierścionków.
Widoczna nad rzeką wieża z 1324 r. należy do Porta San Niccolò, jednej z florenckich bram miejskich. Już na terenie Oltrarno (za rzeką, tj. „poza Arno”) – dzielnicy usytuowanej poza centrum, historycznie biedniejszej, a nawet uznawanej za gorszą.
Oddalając się od centrum, trafia się na fragmenty murów miejskich świadczące o dawnej potędze Florencji oraz potrzebie jej obrony przed pojawiającymi się zagrożeniami. Współcześnie niewiele zostało z dawnych fortyfikacji.
Umiejscowiony ponad ogrodem różanym Piazzale Michalangelo (na południe od historycznego centrum) był urbanistyczną odpowiedzią na przyznanie Florencji miana stolicy zjednoczonego Królestwa Włoch. Budowa placu była elementem tzw. risanamento, służącego renowacji poszczególnych dzielnic miasta.
Wzgórze oferuje rozległe, uznawane przez wielu za najpiękniejsze, widoki na miasto. Szczyt tarasu panoramicznego nie tylko nazwano na cześć wielkiego Michała Anioła, lecz także udekorowano kopiami jego rzeźb, wśród których nie mogło zabraknąć Dawida. Zamierzano urządzić poświęcone artyście muzeum, które jednak nigdy nie powstało.
Z przeświadczeniem genialnego artysty, że „Italia to ogród Europy, Toskania – ogród Italii, Florencja – kwiat Toskanii” można wprawdzie polemizować, ale po co…