Vuelta a España (2024) – link
Madryt, stolica różnorodności, bogatego dziedzictwa kulturowego i architektonicznego. Sercem ponad trzymilionowej metropolii jest Sol (Brama Słońca – Puerta del Sol). Znajduje się tu Kilometr Zero (Kilómetro Cero), od którego mierzone są wszystkie odległości w kraju. Zlokalizowany na placu niedźwiedź opierający łapy o pień drzewka poziomkowego (Madryt to „La Villa del Oso y el Madroño”) znalazł się w herbie miasta.
Najbardziej charakterystycznym gmachem na Puerta del Sol jest Casa de Correos. Biało-czerwona siedziba poczty z połowy XVIII w., obecnie urzędują tu władze Regionu Madryt. Wieżę zegarową dodano sto lat później, zaś według wskazywanego czasu długo regulowano oficjalny czas Hiszpanii.
Na Sol bierze początek aż dziesięć ulic wiodących ku innych części stolicy. Nad placem, na dachu dawnego hotelu Paris, wpisana do rejestru zabytków znana neonowa reklama (z 1936 r.) wytrawnego jerez fino (sherry) o nazwie Tio Pepe, czyli Wujek Józek.
W centrum placu stanął pomnik panującego w XVIII w. króla Karola III Burbona, któremu Madryt zawdzięcza wiele najcenniejszych zabytków – władca zapracował na przydomek „Dobrego Burmistrza”. Na cokole wyryto biografię króla, której przeczytanie wymaga kilkukrotnego okrążenia figury.
Drugim najważniejszym placem i jednocześnie sercem Madrytu Habsburgów jest brukowany plac kastylijski Plaza Mayor (120 na 90 m) otoczony trzypiętrowymi budynkami z 237 balkonami. W jego centrum stanął pomnik Filipa III. Niektóre kamienice mają pochylone ściany, plac pierwotnie charakteryzował się dużym spadkiem terenu. Gigantyczny rynek pełnił funkcje targowe i teatralne. Za czasów Habsburgów urządzano tu śluby królewskie, korridy, egzekucje, a nawet naumachie.
Najciekawszym budynkiem Plaza Mayor jest Dom Chleba (Casa de Panaderia), nazwa pochodzi od znajdującej się na parterze piekarni. W budynku zdobionym freskami przedstawiającymi m.in. mitologicznego Kupidyna i boginie Kybele mieściły się pokoje rodziny królewskiej. W sąsiedztwie placu mocno przereklamowana kryta, wykonana z żelaza hala targowa św. Michała (Mercado de San Miguel) wpisana na Listę UNESCO.
Nieco rzadziej odwiedzanym placem jest Plaza de la Villa, który dawniej pełnił funkcję głównego rynku. Zachowały się przy nim jedne z najstarszych budynków Madrytu. Na wprost Dom Cisnerosa (Casa de Cisneros) jest unikatową, willą-pałacem z XVI stulecia. Mimo dokonywanych przeróbek można podziwiać elementy stylu ozdobnego plateresco. Pol lewej niepozorny, lecz najstarszy Dom i Wieża Rodu Luján (Casa y Torre de los Lujanes), pochodzący z XV w.
Plac domyka ratusz zwany także Domem Miasta (Casa de la Villa) z końca XVII w. Fasadę budynku zdobią kamienne herby. Charakterystyczną cechą architektury hiszpańskich Habsburgów są narożne wieże z iglicami oraz dach kryty łupkiem. Rozwiązanie to wprowadził Filip II, pozostając pod wrażeniem budowli flamandzkich.
Jednym z najpopularniejszych zabytków Madrytu jest XVIII-wieczny Pałac Królewski (Palacio Real de Madrid) zbudowany w stylu późnego baroku neoklasycznego na planie kwadratu w miejscu wcześniejszej twierdzy arabskiej, zwanej Alcazarem. Do konstrukcji użyto granitu, wapienia, cegły, jaspisu i marmuru. Największa tego typu budowla w Europie Zachodniej.
Rezydencja składająca się z 2800 pomieszczeń pełni funkcję muzeum. Udostępniony do ruchu turystycznego pałac jest pełen wymyślnie urządzonych sal i komnat. Rodzina królewska wybrała inną, mniejszą, położoną na obrzeżach rezydencję Palacio de La Zarzuela.
Pomieszczenia, w tym salę tronową, urządzono tak samo, jak w czasach pierwszego lokatora pałacu, króla Karola III. Do urządzenia wnętrz władca ściągał wybitnych artystów epoki, w tym Tiepolo i Gaspariniego. Zgromadzono także cenną kolekcję malarstwa, w tym Goyi, Velazqueza, Boscha czy Caravaggio.
Pałac wykorzystywana jest także podczas ważnych ceremonii i spotkań. W udekorowanej XVI-wiecznymi gobelinami flamandzkimi jadalni, powstałej z połączenia komnat królowej, odbywają się uroczyste kolacje.
Rozległy Plaza de Armeria oddziela Pałac Królewski od madryckiej Katedry La Almudena (Catedral de Santa Maria la Real de la Almudena). Świątynia jest stosunkowo młodą budowlą, kamień węgielny położono dopiero w 1883 r. (władze kościelne urzędowały w Toledo). Formalnie madrycka katedra została ukończona w 1993 r., konsekrowana przez Jana Pawła II.
Fasadę główną pięcionawowej katedry zbudowanej w stylu neoklasycznym (wnętrze w neogotyckim) wieńczą dwie wąskie wieże dzwonnicze z iglicami. Pomiędzy nimi rozciąga się balkon z kolumnadą.
Kształt i wygląd świątyni nie wzbudzają entuzjazmu wśród madriñelos, tj. mieszkańców Mardytu. Najefektowniej prezentuje się tył katedry z gigantyczną kopułą.
W dość surowym wnętrzu katedry rzucają się w oczy krzykliwe freski na sklepieniu absydy autorstwa Kiko Arguello o tematyce tajemnic wiary. Dopełnieniem są witraże figuratywne ze szkła z włoskiej wyspy Murano. Na pierwszym tle XVI-wieczny krucyfiks.
W sąsiedztwie głównej katedry znajduje się Katedra Kościoła Sił Zbrojnych (Iglesia Catedral de las Fuerzas Armadas) powszechnie znana jako Kościół Sakramentu (Iglesia del Sacramento). Świątynia łączy w sobie klasycyzm kontrreformacyjny z akcentami baroku i rokoka, które razem tworzą madrycki barok. Kościół dawnego klasztoru Bernardynów został przejęty przez Ministerstwo Obrony Narodowej, przekształcony w katedrą wojskową i siedzibę Arcybiskupa Wojskowego Hiszpanii.
Jednym z najstarszych zabytków (budowę rozpoczęto w XVI w.) jest kościół św. Hieronima (Iglesia de San Jeronimo el Real). Świątynia jest przykładem późnego gotyku madryckiego, choć wygląd zewnętrzny, w tym dwie wieże, zawdzięcza przeróbkom z XIX w.
Z pierwotnej budowli zachowała się struktura jednonawowego kościoła, absyda na planie wielokąta, a także sklepienia żebrowe. Przez wieki kościół był miejscem koronacji hiszpańskich monarchów.
Klasztor Bożego Ciała z początku XVII w. stanowi unikatowy przykład wczesnego baroku madryckiego. Zwraca uwagę zupełna prostota fasady, urozmaicona wyłącznie płaskorzeźbą przedstawiającą św. Hieronima i św. Paulę. Kościół zachował kształt i atmosferę dawnych świątyń.
Zupełnie inaczej prezentuje się monumentalna, jednonawowa kolegiata św. Izydora z XVII wieku. Świątynia na planie krzyża łacińskiego, z kaplicami bocznymi, transeptem oraz kopułą wzorowana na charakterystycznym rzymskim kościele Il Gesu. Jednakże fasadę o dwóch potężnych wieżach zdobią kolumny i pilastry korynckie, między którymi widnieją okna i balkony. Nadają one kościołowi bardziej świecki, pałacowy wygląd.
Niezwykle rzadką w Hiszpanii zakrzywioną łukowatą formę ma fasada XVIII-wiecznej Bazyliki św. Michała (Basilica Pontifica de San Miguel). Jej dekorację stanowią alegorie Miłosierdzia, Męstwa, Wiary i Nadziei oraz relief przedstawiający męczeństwo Justusa i Pastora podtrzymujących krzyż u szczytu fasady. Świątynia zwieńczona jest oryginalnymi wieżami o pękatych hełmach.
Kilkudziesięciometrowa wieża neogotyckiego kościoła św. Krzyża (Iglesia de Santa Cruz) jest często wykorzystywana do panoramicznych zdjęć Madrytu. Masywna struktura i blankowanie u szczytu nadają jej obronny wygląd. W niższej części umieszczono zegar w otoczeniu dekoracji nawiązujących do sztuki muzułmańskiej.
Świątynia ma jedną nawę krytą sklepieniem żebrowym, z ośmioma kaplicami bocznymi i wielokątną absydą. Neomudejarowy portal jest ozdobiony łukiem neogotyckim z reliefem przedstawiającym apoteozę krzyża.
Położony w sąsiedztwie przy Plaza de la Provincia Pałac św. Krzyża (Palacio de Santa Cruz) został zbudowany jako więzienie dworskie. Osadzono tu m.in. poetę i dramaturga Lope de Vegę. Uwagę przykuwa ogromny portal zwieńczony ukoronowanym godłem Hiszpanii umieszczonym w attyce.
Jednym ze współczesnych symboli Madrytu jest zwieńczony figurą Wiktorii gmach Metrópolis usytuowany przy zbiegu głównych arterii miasta – Gran Via i Calle de Alcalá. Reprezentacyjny biurowiec z 1910 r. prezentuje estetykę inspirowaną wzorami francuskimi. Najokazalej prezentuje się wieża narożna ozdobiona kolumnami w stylu korynckim i grupami posągów, będącymi alegoriami Handlu, Rolnictwa, Górnictwa i Przemysłu.
Po drugiej stronie ruchliwej arterii gmach Banco Bilbao Vizcaya Argentaria urozmaicony pokaźnymi rzeźbami i posągami. Fasada na planie łuku, zdobiona gigantycznymi kolumnami. Ukoronowaniem gmachu są dwie zaprzężone w konie kwadrygi wykonane ze złoconego mosiądzu. Ich obecna, czarna barwa jest efektem nałożenia w czasie wojny domowej ciemnej barwy, by nie stanowiły łatwego celu dla lotnictwa.
Wielokrotnie powiększana siedziba stojącego na czele instytucji finansowych Banco do España przy Calle de Alcalá. Fasady bogato zdobione rzeźbami, płaskorzeźbami i medalionami. Jak widać, ekipa netfliksowego „Domu z Papieru” (Casa de Papel) nie urzędowała w tym budynku. Popularny na całym świecie serial kręcono w gmachu jednego z innych hiszpańskich ministerstw.
Plaza de Cibeles, centralne rondo przy zbiegu Calle de Alcalá oraz Paseo del Prado. Na środku XVIII-wieczna fontanna przedstawia boginię płodności Kybele (trzymającą berło i klucz do bram miasta). Jeden z najważniejszych symboli Madrytu, przedstawiany na pocztówkach, magnesach czy innych pamiątkowych wyrobach. Przy fontannie świętowane są sukcesy Realu Madryt, w efekcie czego Kybele nosiła już szalik czy flagę stołecznego klubu.
Najokazalszym budynkiem przy placu jest Pałac Komunikacji (Palacio de Comunicaciones), przez madriñelos określany mianem Najświętszej Panienki od Komunikacji. Monumentalny gmach hojnie ozdobiony elementami dekoracyjnymi nawiązuje stylem fasady do sztuki pateresco i modernizmu. Dawna poczta została przekształcona w siedzibę władz miejskich.
Calle de Alcalá jest jedną z najdłuższych, najstarszych arterii Madrytu. Znajduje się przy niej najbardziej znana, dawna reprezentacyjna, ozdobiona rzeźbami z białego marmuru, rogatka miejska z XVIII w. – Puerta de Alcalá, która stanowiła kiedyś funkcjonalną część muru miejskiego. Imponujący łuk triumfalny mierzy niemal 20 m, posiada pięć przejść, w tym trzy środkowe pod łukami półkolistymi.
Z kolei zwieńczeniem drugiej kluczowej arterii – Gran Via (oznaczająca „Wielką Drogę”) jest zaprojektowany na potrzeby garnizonu wojskowego Plac Hiszpański (Plaza de España), przy którym stoją dwa wieżowce – Torre de Madrid i Edificio España – reprezentatywne konstrukcje z okresu frankizmu. Na placu uhonorowano Miguela Cervantesa (Monumento a Miguel de Cervantes). Kamienna kolumna zwieńczona globem ziemskim w otoczeniu postaci alegorycznych i bohaterów dzieł pisarza.
Wyróżniają się dwa wykonane z brązu posągi – Don Kichot na Rosynancie i jego wierny giermek Sancho Pansa na osiołku. Nie mogło zabraknąć wielkiej miłości błędnego rycerza, którą przedstawiono w obu znanych z powieści wcieleniach: jako wyidealizowaną Dulcyneę z Toboso oraz chłopkę Aldonzę Lorenzo.
Szczególnym miejscem na mapie Madrytu jest Dzielnica Literatów, w której można poszukiwać śladów po wielkich hiszpańskich twórcach i artystach. Na zadrzewionym Placu św. Anny (Plaza de Santa Ana) duch poezji i dramatu spotyka się z duchem uciech podniebienia. Wśród licznych lokali działa Cerveceria Alemana, do której na tapas i piwo przychodził Ernest Hemingway.
W mieście działa ponad 1500 barów i restauracji, wiele ciekawych lokali ulokowano w rejonie nieodległego Plaza de Canalejas, architektonicznej perełki starszej części miasta (po środku dom Tomasa Allendego z misternie zdobioną wieżyczką, nawiązujący do stylu górskich domów z Kantabrii). Popularnym sposobem spędzania czasu przez madriñelos jest tapeo, czyli odwiedzanie po kolei różnych lokali, by rozmowy ze znajomymi połączyć z konsumpcją.
W pobliżu Plaza Mayor działa natomiast najstarsza madrycka czekoladziarnia, Chocolateria San Ginés założona pod koniec XIX w. W udekorowanym na zielono lokalu serwowana jest specjalność churrosy (podłużne wypieki pączkopodobne) maczane w gorącej czekoladzie. Powszechnie rekomendowane, nieco przereklamowane.
Z grona artystów wyróżniony został Francisco Goya, którego pomnik usytuowano w centralnym punkcie tzw. złotego trójkąta sztuki tworzonego przez trzy wspaniałe muzea, które dają pełny obraz dziejów malarstwa.
Najbardziej znanym i prestiżowym jest oddane do użytku w 1819 r. Prado (Museo Nacional del Prado) odwiedzane rocznie przez dwa miliony osób. W jednym z najlepszych muzeów malarstwa na świecie zgromadzono ponad 8 tys. obrazów, rysunków, grafik i rzeźb. Warto rozważyć indywidualne zwiedzanie z polskim przewodnikiem.
W pobliżu gmach drugiej perły malarstwa, Muzeum Thyssen-Bornemisza w XIX-wiecznym pałacu Villahermosa. Prezentowane są zbiory najważniejszych prywatnych kolekcji na świecie.
Złoty trójkąt domyka Centrum Sztuki im. Królowej Zofii (Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofia) obejmuje bardziej nowoczesną sztukę, ponad 16 tys. dzieł tworzonych od końca XIX w. Najbardziej znanym jest „Guernica” Pablo Picassa.
Wszystkie trzy muzea figurują na Liście światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO. Madryt zaspokaja oczekiwania koneserów i miłośników sztuki – oprócz malarstwa hiszpańskiego, prezentując bogate zbiory dzieł włoskich, flamandzkich, holenderskich, francuskich, brytyjskich i niemieckich. Malarstwo renesansowe, prymitywiści, impresjoniści, ekspresjoniści, surrealizm, pop-art. Do wyboru i koloru. Nie do przejedzenia.
Madrycka kultura i sztuka są wielowymiarowe. Widownia położonego obok Plaza de Oriente (Plac Wschodni) Królewskiego Teatru Operowego (Teatro Real de la Opera) może pomieścić 1850 osób, scena ma aż 1430 m2. Plac Wschodni leży na zachodzie miasta, zaś widziany z lotu ptaka gmach teatru ma kształt trumny.
Elementem szeroko rozumianej kultury jest sport z dominującą rolą piłki nożnej. Stadion królewskich (Estadio Santiago Bernabéu) w północnej części stolicy ma zdecydowanie większą pojemność, może także poszczycić się nieco innym kształtem. Zbudowany w połowie zeszłego stulecia stadion dotrzymuje kroku postępowi technicznemu.
Tour Bernabéu umożliwia zwiedzanie kompleksu, od loży honorowej, sal z klubowymi trofeami po sklep klubowy z kuriozalnymi cenami.
Madryt to także tereny zielone. Choćby neoklasyczne Ogrody Sabatiniego (Jardines de Sabatini) ciągnące się u stóp fasady Pałacu Królewskiego. Wśród geometrycznych labiryntów z bukszpanu i przyciętych jałowców poustawiano posągi, zbudowano sadzawki i wodotryski.
Pamiątką po ogrodach pałacowych jest rozległy Park Buen Retiro o powierzchni 120 ha. Obejmuje tereny o zróżnicowanym charakterze, w tym ogród w stylu francuskim El Partere. Ogrody królewskie zostały udostępnione mieszkańcom w 1767 r. Obowiązywały jednak restrykcyjne obwarowania, np. mężczyźni zobligowani byli wchodzić bez płaszcza i czapki, do tego przyzwoicie uczesani.
Wśród licznych rzeźb, fontann, stawów wyróżnia się pomnik Alfonsa XII przy Wielkim Stawie (Estanque Grande) z 1631 r., będącym świadkiem inscenizacji bitew morskich i innych imprez wodnych. Konny pomnik władcy restaurującego dynastię Burbonów po epoce rewolucji (1874 r.) otoczony jest rzeźbami symbolizującymi m.in. Pokój, Wolność, Postęp, Naukę czy Sztukę.
Madryt – położone na wysokości 657 m np.m. miasto kultury, sztuki, eleganckich i tętniących życiem bulwarów oraz rozległych parków nie jest Hiszpanią w miniaturze. Jej poznanie wymaga konfrontacji stołecznego rozmachu ze specyfiką poszczególnych regionów.