Norymberga (Nürnberg) jest gospodarczą i kulturalną stolica Frankonii, drugim co do wielkości miastem Bawarii (520 tys. mieszkańców) z morzem czerwonych dachów Starego Miasta. Historia metropolii sięga XI wieku (pierwsza wzmianka o skalistej górze – Nuorenberc – pojawiła się w dokumenie Henryka III z 1050 r.), miasto zachowało średniowieczny klimat mimo konieczności powojennej odbudowy.
Dzięki Wielkiej Karcie Swobód (Magna Charta Libertatum) z 1219 r. Norymberga stała się wolnym miastem Rzeszy, jednym z największych centrów handlowych Europy, łącząc północ z południem kontynentu. Status wolnego miasta straciła w 1806 r. z polecenia Napoleona. Wcielenie do Królestwa Bawarii pozwoliło odrodzić się podupadającemu wcześniej miastu (także w wyniku wojny trzydziestoletniej).
Nad starówką góruje wzniesiony na skalnym wzgórzu średniowieczny monumentalny zamek. W ramach kompleksu zamkowego wyróżnia się zamek cesarski (Kaiserburg), zamek burgrabiego (Burggrafenburg) i zamek miejski (Stadtburg).
Zamek przypomina o dawnej potędze miasta uznawanego za „nieoficjalną stolicę Świętego Cesarstwa Rzymskiego” (każdy nowo wybrany monarcha zwoływał tu pierwsze posiedzenie).
Kompleks poważnie ucierpiał podczas alianckich bombardowań. Intensywne renowacje pozwoliły odzyskać mu dawny styl, nie przywróciły jednak pełni dawnej świetności.
Do atrakcji kompleksu zamkowego należy wejście na Okrągłą Wieżę (Sinwell – Sinwellturm), która przetrwała naloty alianckie. Pokonanie 120 stopni zapewnia malowniczy widok na położoną poniżej starówkę.
Wygląd centrum miasta jest efektem kompleksowej odbudowy koniecznej po zrównaniu Norymbergi z ziemią (ponad 90% Starego Miasta legło w gruzach) pod koniec II Wojny Światowej – w tym zwłaszcza 2 stycznia 1945 r.
Przy odbudowie zachowano średniowieczny układ ulic, brył i wysokości budynków. Niekiedy rekonstruowano także dekoracje na elewacjach. Wiele budynków z muru pruskiego zostało zastąpionych domami z cegieł.
Weissgerbergasse (nazwa pochodzi od cechu garbarzy) jest uznawana za najpiękniejszą uliczkę Norymbergi. Wzdłuż deptaku liczne kamienice z barwnymi fasadami w stylu szachulcowym. Jako jedne z niewielu niemal nietknięte przetrwały wojenną zawieruchę.
Przykładem dawnej zabudowy miejskiej jest gotycki Schürstabhaus (Dom Pokera) przy przy Albrecht-Dürer-Platz. Obecny kształt uzyskał po przebudowie pod koniec XV wieku. Na elewacji słupowo-prętowy zegar słoneczny z XVI w.
Norymberga jest nierozerwalnie związana z najpopularniejszym niemieckim człowiekiem renesansu, artystą Albrechtem Dürerem (pozostawił po sobie ok. 1000 rysunków, 250 drzeworytów oraz 100 miedziorytów). Pomnik artysty (Albrecht-Dürer-Denkmal) ustawiony na placu noszącym jego imię był pierwszym pomnikiem w Niemczech dedykowanym pojedynczemu artyście.
Nieopodal wzgórza zamkowego pochodzący z 1420 r. dom, w którym artysta spędził niemal 20 lat życia. Utworzono w nim muzeum Albrecht-Dürer-Haus, czyli Dom Albrechta Dürera. Budynek przetrwał bombardowania, ale wystrój wnętrza odtworzono jedynie na podstawie hipotez, nie zachowały się oryginalne dekoracje.
Do drzeworytów wykonanych przez Dürera nawiązuje umiejscowiona w centrum miasta rzeźba Statek Głupców (Narrenschiffbrunnen). Nadano jej ekscentryczny kształt oraz formę suchej fontanny.
Usytuowany w pobliżu rynku miejski Ratusz (Altes Rathaus) był wielokrotnie przebudowywany. Najstarsza, gotycka część budynku powstała w połowie XIV wieku. Trzy stulecia później ratusz przekształcono, wzorując się na renesansowych włoskich pałacach.
Hauptmarkt – norymberski rynek, na którym odbywa się targ lokalnych frankońskich produktów, a przed świętami Bożego Narodzenia organizowany jest słynny bożonarodzeniowy Jarmark Dzieciątka Jezus (Christkindlesmarkt). Plac wytyczono w XIV w. na miejscu dzielnicy żydowskiej (pogromu dokonano w 1349 r.).
Przy centralnym rynku Piękna Fontanna (Schöner Brunnen) oraz kościół Frauenkirche (Kościół Najświętszej Marii Panny). Trzynawowa gotycka świątynia halowa jest jednym z najważniejszych zabytków Norymbergi. Zachowały się XV-wieczne witraże, najstarsze w mieście.
Na fasadzie kościoła (pod zegarem) odbywa się pochód figurek (Maennleinlaufen), upamiętniający wydanie Złotej Bulli Karola IV. Do jej treści nawiązują poruszające się figury siedmiu elektorów. Pochodząca z 1509 r. instalacja odgrywa scenki związane z pobytami cesarza w Norymberdze.
Piękną Fontannę zdobi z kolei 40 posągów-postaci związanych ze Świętym Cesarstwem Rzymskim. 19-to metrowa konstrukcja zbudowana pod koniec XIV stulecia miała według pierwotnych planów wieńczyć kościół Frauenkirche, stąd uzyskała kształt iglicy. Ostateczne umieszczono ją na placu targowym, umożliwiając podziwianie z bliska dzieła sztuki.
Kościół św. Sebalda (Sebalduskirche) jest najstarszym kościołem parafialnym w mieście. Podobno świętość tajemniczego Sebalda (patrona miasta) mogła być marketingowym trikiem władz Norymbergi, które czerpały zyski z ruchu pielgrzymkowego. Późnoromańska bazylika została w całości odbudowana po zniszczeniach wojennych.
Trzecią najważniejszą świątynią Norymbergi jest Kościół św. Wawrzyńca (Lorenzkirche) z połowy XIII wieku, przebudowany w XV wieku na modłę późnogotycką. Fasadę zdobią dwie wieże różniące się wysokością (81 oraz 80 m). Z kolei kościelne organy (12 tys. piszczałek) należą do największych na świecie. W Norymberdze tworzył znany w Polsce Wit Stwosz (Veit Stoß), czego świadectwem jest zawieszona w środkowej części prezbiterium grupa rzeźbiarska „Pozdrowienie Anielskie”. Artysta wrócił do Norymbergi po 19 latach pobytu w Krakowie.
Położony przy Ludwigsplatz luterański kościół św. Jakuba (Jakobskirche) może pochwalić się najstarszym zachowanym ołtarzem głównym w Norymberdze (1370 r.). Uznawany za miejsce pochówku średniowiecznego niemieckiego poety Tannhäusera (znanym także z opery Richarda Wagnera).
W jego sąsiedztwie znacznie różniący się kościół św. Elżbiety (Elisabethkirche). Pierwotna gotycka kaplica (XIII w.) należała do Zakonu Krzyżackiego. W dobie reformacji był jedyną rzymskokatolicką świątynią w protestanckim mieście. Współczesna klasycystyczna budowla poświęcona dopiero w 1905 r. wskutek sporów związanych z upadkiem i sekularyzacją zakonu.
Gotycka wieża Weißer Turm, element pięciokilometrowego muru obronnego (budowanego od XII do XVI wieku), który po rozszerzeniu fortyfikacji znalazł się wewnątrz miasta. Nazwa nawiązuje do koloru (białej) farby, która kiedyś pokrywała wieżę. U jej stóp Fontanna Karuzela Małżeńska (Hans Sachs-Brunnen – Ehekarussell) przedstawiająca w ponury sposób etapy małżeństwa. Instalacja powstała celem zamaskowania szybu wentylacyjnego stacji metra.
Wieża znajduje się przy ciągnącej się przez centrum Karolinenstraße. Ulica handlowa jest jedną z atrakcji historycznej części Norymbergi.
Do kulinarnych specjałów miasta należą kiełbaski norymberskie, chociaż kuchnia frankońska jest bardziej zróżnicowana. Restauracja Goldenes Posthorn uznawana jest za najstarszą w Niemczech. Wśród obsługi kelnerskiej można spotkać rodaków.
Przez centrum miasta przepływa rzeka Pegnitz. Na najpiękniejsze widoki i panoramy Norymbergi trafia się spacerując wzdłuż rzeki i przeciągniętych przez nią mostów. Jednym z nich jest drewniany Herkensteg (Most Kata), przekształcony w niewielkie muzeum. Po lewej jeden z największych szachulcowych budynków w Niemczech, dawny magazyn wina.
Najstarszym kamiennym mostem w mieście jest Maxbrücke. Konstrukcja wzniesiona pod koniec XV stulecia została nazwana na cześć władcy Maksymiliana I.
Pocztówkowym określa się widok z Museumsbrücke na wybudowany w 1331 r. Szpital św. Ducha (Heilig-Geist-Spital) usytuowany na wysepce Schüttna. Na terenie szpitala przez kilka stuleci przechowywano insygnia władzy cesarskiej.
Miasto jest pełne muzeów. Wśród nich usytuowane przez rzece Deutsches Museum Nuremberg nazywane Muzeum Przyszłości. Prezentuje rozwój technologii, podejmuje próbę odpowiedzi na pytania dotyczące rozwoju urbanistyki, czy medycyny.
Norymberga to nie tylko miasto przyszłości, ale skrywa także brunatne i mroczne czasy III Rzeszy. Była ważnym ośrodkiem niemieckiego ruchu nazistowskiego (w 1933 r. świętowano dojście Hitlera do władzy, w 1935 r. zostały tu ogłoszone tzw. ustawy norymberskie) oraz późniejszych procesów norymberskich osądzających zbrodniarzy II Wojny Światowej.
Z perspektywy czasu Norymberga bywała określana „cytadelą faszyzmu”, a Frankonię uznawano za największą twierdzę nazistowskich Niemiec. Pozostałościami z tych czasów są wątpliwej urody gigantyczne budowle. Za projekt kompleksu odpowiadał architekt Albert Speer (twórca kompleksu Riese), znany z uwielbienia dla form antycznych i stylu nazywanego neoklasycznym.
Na Koloseum wzorowany był monumentalny gmach Hali Kongresowej (Kongresshalle), w której planowano organizować zjazdy partii. Budowla miała być dwukrotnie większa od rzymskiego pierwowzoru, mogła pomieścić 50 tys. widzów.
Norymberga miała stać się „nazistowskim miastem idealnym”. Odbywały się coroczne zjazdy NSDAP (1933-1938), będące jednym z najważniejszych wydarzeń w narodowosocjalistycznym kalendarzu. Ich elementem były ogromne defilady Wehrmachtu na szerokiej na niemal 40 m Wielkiej Drodze (Große Straße) na terenach Zeppelinfeld (Pole Zeppelina), które nazwę zawdzięcza lądowaniu sterowca (1909 r.).
Przetrwały fragmenty kompleksu, z którego podium Führer przemawiał do dziesiątek tysięcy swoich zwolenników i odbierał parady. Wielka Trybuna (Zeppelinhaupttribüne) o długości 360 m wzorowana była na Ołtarzu Pergamońskim.
Nieprzypadkowo w mieście zorganizowano słynne procesy norymberskie. Do tej roli przeznaczono miejscowy Pałac Sprawiedliwości (Justizpalast Nürnberg). Nie sposób ominąć Memorium Nürnberger Prozesse (Miejsce Pamięci Procesów Norymberskich).
Elementem muzeum jest sala sądowa numer 600, w której przesłuchiwano i osądzono zbrodniarzy wojennych. Na śmierć skazano dwunastu oskarżonych – w tym m.in. Martina Bormana (sądzonego zaocznie), Hermana Göringa, Hansa Franka, Alfreda Jodla, Wilhelma Keitela, Joachima von Ribbentropa i Alfreda Rosenberga. Trzech na dożywotnie więzienie, czterech na kary pozbawienia wolności od 10 do 20 lat.
W latach 1945 – 1949 przeprowadzono sądowe postępowanie przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym, a następnie przed amerykańskimi sądami wojskowymi. Poczynione wówczas ustalenia i procedury stały się istotnym wkładem w prawo międzynarodowe i ważnym punktem odniesienia dla sądzenia zbrodni ludobójstwa w kolejnych dziesięcioleciach.
Zwiedzanie wystawy skłania do smutnych refleksji. Daje do myślenia już sam fakt, że współczesny wygląd sali nie przypomina tej oryginalnej. Muzeum wraz z rozbudowaną wystawą jest przykładem przemyślanej i misternie przeprowadzonej manipulacji historią. Zwiedzający są konsekwentnie przekonywani, że za wszelkimi zbrodniami nie stali Niemcy, lecz popełniali je niejacy „Naziści”.
Pozwala to uświadomić i lepiej zrozumieć mechanizmy, jakie funkcjonują w niemieckim społeczeństwie, które w szczególny sposób prowadzi politykę historyczną, na swój sposób mierząc się z ciemnymi kartami i trudną historią XX wieku.
Współczesna Norymberga nie przypomina miasta po przejściach. Razem z Fürth i Erlangen tworzy trójmiasto frankońskie, a jej dogodna lokalizacja – względem Monachium, Stuttgartu czy Frankfurtu – była i pozostaje wielkim atutem przyciągających podróżnych i turystów.
Norymberga uważana była za jedno z piękniejszych miast Europy. Podniesiona z powojennych ruin metropolia jednych zachwyca bardziej, innych mniej. Z całą pewnością należy jednak do najciekawszych europejskich destynacji.