Vuelta a España (2024) – link
Na wzgórzu w zakolu rzeki Tag piętrzą się zabytki Toledo. Wśród wąskich brukowanych ulic i gęstej zabudowy – kamienic, kościołów, meczetów i synagog – wyróżnia się bryła zamku królewskiego, jak przystało na dawną stolicę Hiszpanii (do 1561 r). Najciekawsza destynacja iberyjskiej wyprawy pozwala cofnąć się w czasie o kilka stuleci.
Górująca nad miastem ogromna twierdza Alkazar (od arabskiego „al-qasr” oznaczającego pałac lub fort). Ośrodek władzy wraz z przeniesieniem stolicy do Madrytu utracił pierwotne przeznaczenie. We współczesnej historii był areną zaciętych walk w trakcie wojny domowej, współcześnie funkcjonuje tu Muzeum Wojskowe (Alcazar de Toledo y Museo del Ejercito de Tierra).
Ratusz miejski (Ayuntamiento de Toledo) przy Plaza de Consistorio – siedziba władz miejskich. Założone przez Rzymian w II w p.n.e., przejęte przez Wizygotów, następnie Maurów, jedno z pierwszych miast odbitych w ramach rekonkwisty. Symbol pokojowego (do końca XV stulecia) współistnienia trzech religii – chrześcijaństwa, judaizmu i islamu, Toledo określano mianem „Miasta Trzech Kultur”.
Centralny węzeł miasta, przez wiele stuleci pełniący funkcję głównego placu Toledo – Plaza de Zocodóver (od arabskiego sūq ad-dawābb, oznaczające „targ jucznych zwierząt”). Kiedyś odbywały się tu walki byków, w średniowieczu płonęły stosy inkwizycji, a także odbywały się publiczne egzekucje więźniów.
Obydwa place – przedzielone Plaza Cuatro Calles spina główny deptak, Calle de Comercio. Toledańczycy preferują dawną nazwę ulicy – Calle Ancha, czyli szeroka. Bynajmniej taka nie jest. Wśród licznych sklepów i butików mieszczą się cukiernie, miasto słynie z wyrobów marcepanowych.
Najbardziej imponującym zabytkiem Toledo jest Katedra Najświętszej Marii Panny (Catedral de Santa María de Toledo). Wzniesiono ją w latach 1226 – 1493 w miejscu wcześniejszych głównego mauretańskiego meczetu i świątyni wizygockiej.
Gotycka 92-metrowa wieża z wyraźnym wpływem sztuki mudéjar (połączenie elementów islamskich i chrześcijańskich) składa się z pięciu odrębnych poziomów. Najniższy przeznaczony pod katedralny skarbiec, drugi na mieszkanie dzwonnika, trzeci na areszt dla duchownych, a najwyższe dwa służyły jako dzwonnica.
Świątynia skupia różne style architektoniczne. Oprócz dominującego gotyku („opera magna hiszpańskiego gotyku”) można odnaleźć elementy renesansowe oraz barokowe. Przejawem tego ostatniego jest ściana zwana „Transparente” autorstwa Narcisa Tomego, pełna marmurowych i pozłacanych rzeźb oraz kolumn.
W pięcionawowej katedrze mieszczą się aż 22 kaplice. W sercu świątyni wyróżnia się chór z bogato rzeźbionymi stallami. Górną część zdobią sceny ze Starego Testamentu, na dole zobrazowano podbój ostatniego bastionu Maurów, Grenady.
W kaplicy głównej przepięknie dekorowana nastawa ołtarzowa ukazuje sceny z Nowego Testamentu, od narodzin Chrystusa po Wniebowstąpienie.
W sali kapitulnej olejne malowidła na gipsowych murach przedstawiają trzynaście scen z życia Maryi oraz pasję Chrystusa. Poniżej portrety 32 portrety pierwszych toledańskich arcybiskupów autorstwa Juana de Borgoña.
W zakrystii oraz przylegających do niej salach zgromadzono ogromną kolekcję bezcenny dzieł największych artystów, w tym aż 15 obrazów El Greca (w tle „Obnażenie z szat”), a także Rubensa, Tycjana, Zurbana, van Dycka oraz Caravaggia. Dopełnieniem galerii jest malowidło Luki Giordana na sklepieniu.
Kamień węgielny, na którym została wzniesiona katedra, nazywany jest kamieniem Maryi, na którym miała stanąć, wręczając świętemu Ildefonsowi ornat wyszywany w niebiańskich pracowniach.
Barokowa świątynia w Toledo – inspirowana rzymskim kościołem Il Gesú – jest także związana z osobą świętego. Jezuicki kościół św. Ildefonsa (Iglesia de los Jesuitas – San Ildefonso) z początku XVIII w. został zbudowany w miejscu, w którym w 606 r. n.e. urodził się święty Ildefons, patron miasta.
Świątynia jest przykładem architektury kontrreformacyjnej z jedną nawą, połączonymi kaplicami bocznymi i imponującą kopułą nad transeptem. Wyróżnia się główną kaplicą z oryginalnym freskowym ołtarzem, obramowanym kolumnami i trompe l’oeil. Barokowe ołtarze po obu stronach nawy głównej opowiadają historię Towarzystwa Jezusowego.
Kolejnym monumentalnym zabytkiem jest franciszkański klasztor św. Jana od Królów (Monasterio de San Juan de los Reyes), który pierwotnie miał być miejscem pochówku katolickich władców z dynastii Izabeli Kastylijskiej. Dla monarchów kompleks był jednak zbyt mały.
Architektura imponującej budowli reprezentuje styl gotyku izabelińskiego, odzwierciedlającego budowę silnego chrześcijańskiego państwa zasilanego darami z Nowego Świata. Później w epoce napoleońskiej klasztor poważnie ucierpiał w 1808 r. podczas najazdu francuskiego.
Jednonawowa kaplica ozdobiona tarczami monarchów katolickich. Świątynię ufundowano jako akt dziękczynny za zwycięstwo Hiszpanii pod Toro w 1474 r. – wojska Izabeli Kastylisjkiej i Ferdynanda pokonały koalicję antykrólewską z władcą Portugalii Alfonsem V. Jak zakomunikował zwycięski władca – „Pan Nasz dał wam całą Kastylię”. W bryle kościoła umieszczone są także łańcuchy symbolizujące wyzwolenie chrześcijan podczas rekonkwisty Malagi i Baezy.
Z inicjatywy Arcybiskupstwa Toledo na placu przed ponad 700-letnim klasztorem umieszczono współczesną rzeźbę Alberto Sáncheza przedstawiającą Chrystusa wstępującego do Nieba. Zamiast „Wniebowstąpienia” bywa przez krytyków nazywana jako „Chrystus w hula hop”. Zwolennicy interpretują dzieło jako ukazujące Jezusa będącego „łącznikiem życia i śmierci, początku i końca, pozostającym nieruchomą osią tego cyklu”.
Kościół Zbawiciela (Iglesia del Salvador) z połowy XII w. przypomina o historycznej mieszance kulturowej Toledo. Fasada dawnego meczetu została wkomponowana w bryłę kościoła zwróconego de facto w stronę Mekki. Łuki opierają się na rzymskich kapitelach i pilastrze wizygockim. Dwukrotnie odbudowywany po pożarach w XV i XIX stuleciu.
Jednym z najlepszych przykładów toledańskiej sztuki mudejar jest wzniesiony na obrzeżach centralnej części miasta kościół Santiago el Mayor vel Santiago del Arrabal. Świątynia zbudowana z inicjatywy pochowanego tu króla Portugalii Sancho II. Potrójna, zróżnicowana absyda nawiązuje do tradycji romańskiej, która kwitła w Kastylii i León aż do XVI wieku – w Toledo ma charakter wyjątkowy.
Styl mudejar charakteryzuje także kościół św. Tomasza (Iglesia de Santo Tome), do odbudowy którego przyczynił się Don Gonzalo Ruiz de Toledo, notariusz major Kastylii i hrabia Orgaz. Z pochówkiem fundatora w świątyni wiąże się powstanie jednego z największych arcydzieł malarstwa uniwersalnego, które można podziwiać w miejscu, w którym powstało.
Eksponowany jest najwspanialszy obraz El Greco – „Pogrzeb Hrabiego Orgaza”. Pochówek w 1327 r. stał się legendą, gdy doniesiono, że św. Augustyn i św. Szczepan zstąpili z nieba, aby złożyć jego ciało w grobie, nagradzając dokonywane przez niego za życia akty miłosierdzia.
El Greco – Dominikos Theotokopulos – był najsłynniejszym mieszkańcem miasta. Po siedmiu latach spędzonych w Rzymie grecki malarz przeprowadził się do Toledo, w którym tworzył przez blisko cztery dekady. Nie mogło zatem zabraknąć Muzeum El Greca (Museo del Greco). Malarz mieszkał w pobliżu stylizowanego na XVI w. budynku pochodzącego w rzeczywistości z zeszłego stulecia.
W jedynym w Hiszpanii muzeum poświęconym artyście zgromadzono dzieła z różnych okresów twórczości El Greco. Prezentowane są także prace jego uczniów i naśladowców, w tym Luisa Tristana, Murillo czy Valdes Leala.
Kolekcja obejmuje Apostolado – 13 obrazów przedstawiających Chrystusa i jego uczniów. Seria wykonana jako pojedynczy projekt, na którym Jezus patrzy bezpośrednio poza obraz, sześciu uczniów patrzy w lewo, a sześciu w prawo. W gronie dwunastu zabrakło zhańbionego Judasza Iskarioty zastąpionego przez świętego Pawła.
Kolejne arcydzieła mistrza pt. „Ukrzyżowanie” oraz „Wniebowzięcie” znajdują się w Muzeum Świętego Krzyża (Museo de Santa Cruz) utworzonym w renesansowym gmachu dawnego szpitala.
Na terenie miasta funkcjonowało aż osiem synagog. Do czasów współczesnych zachowały się dwie, w tym Synagoga Tránsito (Sinagoga El Tránsito) z XIV w.
Mieści się w niej Muzeum Sefardyjskie (Museo Sefardi) przybliżające historię ludności żydowskiej zamieszkującej Półwysep Iberyjski. Ściany zdobi motyw kwiatowy przeplatający się z napisami w języku arabskim i hebrajskim.
Z najstarszym (999 r.) meczetem Chrystusa Światła (Mezquita de Cristo de la Luz) łączy się legenda związana z odnalezieniem pod koniec XI w. figurki Jezusa oraz lampy oliwnej ukrytych przez wizygockich duchowych przed arabskimi najeźdźcami. Jakoby lampa płonęła mimo upływu ponad trzech stuleci, zaś dokonanie nietypowego odkrycia wiązano z zachowaniem klękającego przed świątynią rumaka króla Alfonsa VI.
W mieście kultury jest także miejsce dla teatru. Gmach Teatro de Rojas przy Plaza Mayor może pomieścić 472 widzów. Placówka funkcjonuje od 1879 r.
Jedno z najważniejszych miast La Manchy leży także na szlaku Don Kichota. Nie mogło zabraknąć pomnika Miguela Cervantesa.
Uhonorowano także Garcilaso de la Vega, urodzonego w 1503 r. w Toledo pierwszego znaczącego poetę Złotego Wieku literatury hiszpańskiej (ok. 1500–1650). Pomnik przy Plaza San Roman.
Miasto okalają doskonale zachowane średniowieczne mury miejskie, choć pierwsze wzmocnienia sięgają czasów rzymskich. Rozbudowywane przez wszystkich kolejnych włodarzy miasta – Wizygotów, Maurów i Hiszpanów.
Wjazdu do Toledo strzegą średniowieczne bramy, w tym monumentalna Puerta de Bisagra Antigua złożona z dwóch fasad przedzielonych dziedzińcem. Zewnętrzną fasadę zdobi herb królewski z dwugłowym orłem i rzeźba Anioła Stróża.
Zbudowana na pozostałościach bramy wizygockiej renesansowa Puerta del Cambrón wcześniej nazywana była Bramą Żydów. Jedyna brama miejska otwarta dla ruchu kołowego.
Nad Tagiem (Tajo) rozpięte są zabytkowe mosty, w tym starożytny Puente de Alcántara, rzymski most łukowy, na końcach którego zachowały się średniowieczna wieża i barkowy łuk triumfalny.
Po drugiej, zachodniej stronie miasta równie ciekawa, średniowieczna przeprawa – Most świętego Marcina (Puente de San Martin). Obok mostu umieszczona najdłuższa tyrolka miejska w Europie przyciągająca amatorów emocji i adrenaliny.
Toledo pretenduje do miana jednego z najpiękniejszych miast Hiszpanii, które epokę świetności przechodziło w XIII stuleciu. Utrata tytułu stolicy i związana z tym marginalizacja (83 tys. mieszkańców) pozwoliła miastu zachować dawny urok i charakter. Enklawa przeszłości ze względu na bezcenne zabytki została wpisana na Listę światowego dziedzictwa UNESCO.